Wist je dat het impressionisme werd geleid door drie getalenteerde vrouwen? Of dat Fountain van Marcel Duchamp origineel door een vrouw is bedacht? In deze nieuwe serie willen we met The TittyMag verhalen van toonaangevende vrouwen uit de kunstgeschiedenis opnieuw vertellen. Deze verhalen zijn vaak door de kreukels van de tijd in vergetelheid geraakt. Deze week bespreken we het werk van één van de belangrijkste vrouwen van de renaissancekunst: Sofonisba Anguissola.
De vrouw van de renaissance
Tijdens de renaissance was er een bekend gezegde dat luidde: “Elke kunstenaar schildert zichzelf.” Dit gezegde toont hoe belangrijk zelfportretten waren in die tijd, maar onthult ook de inherente gendervooroordelen over het idee van wie als een echte kunstenaar werd beschouwd. Toen het zelfportret in het humanistische tijdperk populariteit won, gingen vrouwelijke kunstenaars ook gretig om met het genre en lieten zij zien dat ze waardige kunstenaars waren. Een prachtig voorbeeld daarvan is de Italiaanse Sofonisba Anguissola.
Tijdens de Renaissance werd de portretkunst bijzonder belangrijk voor vrouwelijke makers als een manier om een verhaal over zichzelf te presenteren naar het publiek. Een iconische breuk met de typische objectivering van het vrouwelijke lichaam zoals het afgebeeld werd door de mannelijke kunstenaar.
Anguissola, geboren rond 1532, reisde haar leven rond door Italië, ontving lof van Michelangelo en werkte voor het Spaanse hof, waar ze portretten schilderde van koning Filips II en zijn familie.
De technisch geavanceerde schilderijen van Anguissola verlegden niet alleen de grenzen binnen het genre van portretten; ze vielen de renaissanceconventies van de ‘vrouw als object’ aan. Zij is daarom zeker een vrouw die wat meer aandacht verdient binnen de kunstgeschiedenis canon.
De (on)zichtbare portretkunstenaars
Anguissola mocht – net als alle andere vrouwen in die tijd – geen anatomische tekenlessen volgen en richtte haar aandacht op vrouwelijke modellen, inclusief zichzelf. Daardoor ontwikkelde ze een prachtige eigen stijl. Haar persoonlijke en expressieve portretten zijn interessant, omdat ze ‘echte’ mensen uitbeelden, van wie ze de emoties goed wist weer te geven.
In haar Zelfportret op de schildersezel (1556), beeldt Anguissola zichzelf af als de ultieme kuise vrouw, bescheiden gekleed terwijl ze de Maagd Maria en Christus schildert. Anguissola kijkt jou als toeschouwer direct aan, alsof ze halverwege haar werk werd onderbroken. Haar keuze om zichzelf af te beelden met de gereedschappen van haar vak – een verfpalet, penseel en mahlstick – was een relatief ongebruikelijke keuze. Dit zelfportret laat zien dat ze zich verzette tegen de onzichtbaarheid als kunstenaar en geeft blijk van haar toewijding en vaardigheid in haar vak. Ze laat zien dat zij als vrouw ook kunstschilder kan zijn en dat de vrouw niet altijd het afgebeelde ‘object’ hoeft te zijn.
Wellicht ontdek je de overeenkomsten met de Nederlandse Judith Leyster, waar we een tijdje geleden over publiceerden. Ook zij portretteerde zichzelf als sterke vrouw en zette zichzelf daarmee op de kaart als maker.
Het Schaakspel schilderde Anguissola toen ze slechts 23 jaar oud was. Het werk is een intieme weergave van een alledaagse familiescène; een combinatie van formele kleding met zeer informele gezichtsuitdrukkingen, wat ongebruikelijk was voor de Italiaanse kunst in die tijd. Het Schaakspel verkent een nieuw soort genreschilderkunst die haar zussen in een huiselijke setting plaatst, in plaats van in de formele of allegorische setting die destijdspopulair was. Dit schilderij werd beschouwd als een conversatiestuk, wat een informeel portret is van een groep die een levendig gesprek of een activiteit aangaat.
Ook buiten Italië werd Anguissola bekend en geliefd. In 1559 vroeg koning Filips II van Spanje haar om hofdame en tekenlerares te worden van koningin Elisabeth van Valois, die toen pas 14 jaar oud was. Koningin Elisabeth van Valois en Sofonisba werden goede vrienden, maar toen de koningin 9 jaar later stierf, verliet Sofonisba het hof omdat ze zo verdrietig was. Ze had de hele koninklijke familie geschilderd en zelfs de paus gaf Anguissola de opdracht om een portret van de koningin te maken.
Later in haar leven schilderde ze ook religieuze onderwerpen, hoewel veel van haar religieuze schilderijen verloren zijn gegaan. In 1625 stierf ze op 93-jarige leeftijd.
Anguissola’s leven en oeuvre hebben een belangrijke invloed gehad op volgende generaties kunstenaars. Haar grote succes opende de weg voor vele andere vrouwen om een serieuze carrière als kunstenaar na te streven.
Figure 1: Sofonisba Anguissola – Zelfportret (1556)
Figure 2: Sofonisba Anguissola – Het Schaakspel (1555)
Figure 3: Sofonisba Anguissola – Portret van Koninging Elizabeth van Valois (1561-1565)
Om de week zullen we jullie inspireren met verhalen die je wellicht nog niet eerder hebt gehoord. Ken jij nog een kunstenaar waar je graag meer over wil weten? Laat het ons weten via Instagram of stuur een mail naar info@thetittymag.com.
