ArtHERstory #10: Barones Elsa von Freytag – Loringhoven

Wist je dat het impressionisme werd geleid door drie getalenteerde vrouwen? Of dat Fountain van Marcel Duchamp origineel door een vrouw is bedacht? In deze nieuwe serie willen we met The TittyMag verhalen van toonaangevende vrouwen uit de kunstgeschiedenis opnieuw te vertellen. Deze verhalen zijn vaak door de kreukels van de tijd in vergetelheid geraakt. Door licht te schijnen op deze vrouwelijke makers en waarom zij zo belangrijk zijn, willen we vertelde én onvertelde verhalen opnieuw delen.

Toen Duchamp in 1917  anoniem een urinoir indiende bij de Society of Independent Artists, gesigneerd als ‘R. Mutt’, creëerde hij wat vaak nog steeds wordt beschouwd als een van de grootste artistieke sensaties van de 20ste eeuw. Duchamp kwam daarmee niet alleen weg met de grootste grap in de kunstgeschiedenis, maar wellicht ook de grootste fraude. Wist je dat Fountain helemaal niet door Duchamp is bedacht?

Fountain

Deze week vertellen we eindelijk het verhaal van Fountain, dat origineel door een vrouw werd bedacht. We hebben het over Barones Elsa von Freytag – Loringhoven (1874 -1927). Een inspirerende vrouw die liever een bh droeg van oude soepblikjes, oorbellen van lepels en een ketting met daaraan een vogelkooi inclusief levende vogel. Een kunstenaar met een unieke, excentrieke stijl, die helaas toch uit de kunstgeschiedenis canon werd weggeschreven. 

Fountain werd in 2004 uitgeroepen tot ‘het meest invloedrijke moderne kunstwerk ooit’. Het porseleinen urinoir wordt belangrijker gezien dan Picasso’s Guernica

Elsa von Freytag-Loringhoven was de eerste kunstenaar die kunst maakte van voorwerpen die ze op straat vond, zogeheten objects trouvé of ready mades. Hoogste tijd om de geschiedenis te herschrijven en deze oermoeder van de moderne kunst de plek te geven in de geschiedenis die ze verdient! Door haar collega’s werd ze aangekondigd als de levende belichaming van het dadaïsme. Zoals Duchamp het zelf verwoordde: “Ze is geen futurist; zij is de toekomst.”

Voor Elsa waren kunst en leven één en hetzelfde, en ze zette het beide in met een felheid die anderen doodsbang maakte en intimideerde.

Terug naar het urinoir en de Dada tentoonstelling in New York. Het mysterieuze urinoir werd ingezonden zonder naam erbij, niemand wist echt dat het van Duchamp kwam. Iedereen die 6 dollar betaalde, mocht exposeren op deze tentoonstelling. Het urinoir werd echter toch geweigerd omdat de combinatie van banaliteit en mysterie volgens de organisatoren te ver ging. Alfred Stieglitz maakte nog snel een foto van het werk. Wat er daarna met dit urinoir is gebeurd, weet niemand. 

Een paar dagen voordat het door de organisatie werd afgewezen, had Duchamp aan zijn zus geschreven: “Een van mijn vriendinnen, onder het mannelijke pseudoniem, Richard Mutt, stuurde een porseleinen urinoir als sculptuur.” Historicus Irene Gammel stelt dat dit het meest concrete bewijs levert tot nu toe dat Fountain eigenlijk het werk was Elsa, en niet van Duchamp.

Een ander ‘bewijs’ is het feit dat de Barones als jaren ready mades gebruikte voor haar kunst. Haar kunstwerken kregen vaak een religieuze of archetypische naam en ze deed dit al 5 jaar voordat Duchamp dat deed!

Wie was Elsa?

Elsa werd geboren als Elsa Hildegard Plötz in het Duitse Swinemünde. Na de dood van haar moeder, verhuisde ze op 18-jarige leeftijd in haar eentje naar Berlijn en later in haar leven vertrok ze naar New York. Daar trouwde ze met een arme Duitse baron. De nieuwe barones was populair in de kunstscene van New York. Ze poseerde als model voor andere kunstenaars en maakte indruk met haar unieke kijk op de wereld. Daarnaast was ze zelf ook een veelomvattende kunstenaar: ze schreef gedichten, deed performance art en maakte beeldhouwwerken. Ze transformeerde het dagelijks leven tot een kunstwerk door objects trouvé om te toveren tot kostuums en sculpturen. Er circuleert een verhaal dat Elsa in 1917 poseerde voor kunstenaar George Biddle. Toen hij haar vroeg om haar kleren uit te trekken, bleek ze niets anders te dragen dan de bh van blikjes, de vogelkooi ketting en een armband van gordijnringen. Op die manier werd haar lichaam een kunstwerk en draaide ze de rollen van model en fotograaf om en wendde ze zo de male gaze af.

De Dada Barones, zoals ze ook vaker werd genoemd. Berlijn, ca. 1927.

De Barones is en was een rolmodel voor vele kunstenaars. Toch verdween ze na haar dood in de anonimiteit. In retroperspectief leek het een groot risico om dit baanbrekende werk toe te schrijven aan een controversiële kunstenaar (Elsa) en misschien verdween ze daarom in de achtergrond. Alsof het enkel een mannelijke kunstenaar zou kunnen zijn die deze iconische stap in de kunstgeschiedenis kon zetten. Dit toont opnieuw aan dat de kunstgeschiedenis te veel tijd spendeert in het licht en te weinig in het donker, waar de vrouwen die kunst maken zich vaak nog bevinden. Hoe anders zou de 20ste eeuw zijn geweest als het icoon van de conceptuele kunst een actie was van een controversiële, iconische, uitdagende feminist en kunstenaar? Was Fountain überhaupt zo bekend en iconisch geworden als het door een vrouw werd gepresenteerd aan de kunstwereld? 

De originele ‘Fountain’, gefotografeerd door Alfred Stieglitz na de tentoonstelling van The Society of Independent Artists in NY in 1917

Om de week zullen we jullie inspireren met verhalen die je wellicht nog niet eerder hebt gehoord. Ken jij nog een kunstenaar waar je graag meer over wil weten? Laat het ons weten via Instagram of stuur een mail naar info@thetittymag.com.

Gerelateerd

Ik vind dat je via eten, kan laten zien wie je bent.

In 2018 organiseerden wij onze allereerste Titty Talk: een first date met 40 feministen. Een inspirerende ontmoeting tussen activisten, feministische organisaties, kunstenaars en journalisten. Allemaal proberen ze op hun eigen manier een positieve verandering teweeg te brengen. Alleen wie zijn die feministen nou eigenlijk en waar staan ze voor? Wij

Lees meer »

Scroll #17: Wie is Beatriz González?

De in Colombia geboren Beatriz González groeide op in een roerige tijd. In haar tienerjaren en als jongvolwassene heeft ze een traumatische ervaring tijdens het gewelddadige conflict, La Violencia (het Geweld 1948 – 1958). Dit was een grote inspiratie voor haar latere werk dat een gewaagde en confronterende blik werpt op de

Lees meer »

Preview bij Tijd Voor MAX over de DIOR- tentoonstelling!

Onze oprichter Cathelijne Blok mocht voor Tijd voor MAX omroep MAX alvast een kijkje nemen bij de tentoonstelling Dior: A New Look, in het Kunstmuseum Den Haag.  Van de iconische stukken van Christian Dior naar de eerste vrouwelijke ontwerpen aan het roer, Maria Grazia Chiuri. Cathelijne vertelde waarom de tentoonstelling

Lees meer »

Ik heb ook gewoon een gekke obsessie met cijfers.

In 2018 organiseerden wij onze allereerste Titty Talk: een first date met 40 feministen. Een inspirerende ontmoeting tussen activisten, feministische organisaties, kunstenaars en journalisten. Allemaal proberen ze op hun eigen manier een positieve verandering teweeg te brengen. Alleen wie zijn die feministen nou eigenlijk en waar staan ze voor? Wij

Lees meer »

Dat is een mooie gedachte, dat ik gewoon uitvoer wat er naar me toekomt.

In 2018 organiseerden wij onze allereerste Titty Talk: een ‘first date’ met 40 feministen. Een inspirerende ontmoeting tussen activisten, feministische organisaties, kunstenaars en journalisten. Allemaal proberen ze op hun eigen manier een positieve verandering teweeg te brengen. Maar wie zijn die feministen nou eigenlijk en waar staan ze voor? Wij

Lees meer »

Mode stelt ons in staat om te communiceren wie we zijn!

In 2018 organiseerden wij onze allereerste Titty Talk: een first date met 40 feministen. Het was een inspirerende ontmoeting tussen activisten, feministische organisaties, kunstenaars en journalisten. Allen proberen op hun eigen manier een positieve verandering teweeg te brengen. Maar wie zijn die feministen nou eigenlijk en waar staan ze voor?

Lees meer »

The Titty Platform

Currently by invitation only. Still think you're the right fit?