Het creëren van kunst is voor Francine Oomen altijd een gezonde manier van overleven geweest. Schrijven en tekenen zijn voor haar manieren om haar emoties te reguleren. “Ik gebruik deze kunstvormen om rust te vinden en betekenis te geven aan de wereld om mij heen”, vertelt de schrijver.
Beeld: Gerlinde de Geus
Het lezen van boeken biedt Francine sinds haar moeilijke jeugd al een “vluchtwereld” waarin ze kan ontsnappen. “Je zou het bijna een verdoving kunnen noemen, maar je leert er ook heel veel van. Ik denk dat het een gezonde verdoving is.”
Schrijven en tekenen dienen voor haar als uitlaatklep en vormen van expressie. Het hebben van een expressievorm is essentieel, vindt ze. “Vroeger wist ik dat natuurlijk helemaal niet, want als je jong bent dan doe je maar wat. Maar nu weet ik dat het, zeker als je het lastig hebt, goed helpt om een beetje zin te kunnen maken van wat er om je heen gebeurt.”
Tijdens het schrijven creëer je als het ware je eigen universum. Is dat dan niet ook een vluchtwereld?
“Dat is het zeker, maar het is ook een zoektocht. Vandaar dat ik mensen altijd aanmoedig om een dagboek bij te houden, een dialoog met jezelf te hebben.”
Waar ben je naar op zoek?
“The meaning of life. The meaning of myself. Dat soort existentiële kwesties”, zegt Francine lachend. “Maar ook naar het antwoord op waarom dingen gebeuren, wat de verbanden zijn, waar iets vandaan komt, hoe ikzelf werk, en wat andere mensen beweegt. Er is zoveel wat ik interessant vind.”
Ga je die antwoorden ooit vinden?
“Nee hoor, je kunt zo nu en dan denk ik wel glimpen opvangen. Dat ken je misschien wel. Maar het is eigenlijk een doorgaand proces van voortschrijdend inzicht. Het is voor iedereen anders, maar tegelijkertijd ook weer niet.”
Niet iedereen is daarmee bezig, denk ik.
“Ik denk dat dat ons wordt afgeleerd. Kinderen zijn constant op ontdekkingstocht door middel van spelen. Dat is dé manier waarop je de wereld ontdekt. Het eindeloze spelen is eigenlijk gewoon één groot onderzoek. Helaas word je daarin afgeremd, op school wordt verteld hoe je je moet gedragen, en waarover en hoe je ergens over na moet denken. Daar doen ouders en alle vormen van media vervolgens nog een schepje bovenop. De spontane nieuwsgierigheid, die altijd gekoppeld is aan een bepaalde expressievorm, wordt eruit gehamerd. Ik denk dat veel mensen daardoor het contact met zichzelf kwijt zijn.”
Hoe krijg je dat contact terug?
“Door weer te gaan spelen. Door weer nieuwsgierig te worden. Door je open te stellen. Door je angsten af te leggen, met name voor wat anderen van jou vinden. Dat is een zoektocht terug, die denk ik heel erg veel oplevert. Omdat het voor mij zo’n belangrijke overlevingsstrategie was, ben ik het contact nooit kwijtgeraakt.”
Terwijl Francine praat, klinkt door de telefoon op de achtergrond zachtjes het geluid van krakend papier. “Ik heb moeite met lang stilzitten tijdens telefoongesprekken, dus dan ga ik tekenen”, legt ze uit. “Het is mijn natuur, net zoals andere mensen zingen of voetballen. Ik kan het niet niét doen, dan raak ik verstopt en word ik chagrijnig. Plus ik kan me beter concentreren op deze manier.” Ze vertelt me dat ze “kleurrijke scheppende handen” aan het tekenen is. Na afloop van ons gesprek krijg ik een mail met het onderwerp ‘Telefoontekening :)’, in de bijlage staan de scheppende handen met alle kleuren van de regenboog.
Het blijft even stil. “Schrijf jij voor de lol?”, wordt er aan me gevraagd. “Ik denk namelijk dat het ontzettend essentieel is dat mensen vrij werk blijven maken. Puur omdat het spel de grondslag is van alles wat goed is. Je doet het niet om geprezen te worden, om iets te bereiken. Plezier is de beloning. Dat is heel belangrijk, want we zijn met z’n allen zó bezig met prestaties en competities.”
Over prestaties gesproken, in september verschijnt na jaren weer een nieuw Hoe overleef ik-boek: Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel? Dit keer speciaal voor jouw inmiddels volwassen lezers, ontstaan vanuit een oproep via TikTok. Brengt het een bepaalde druk met zich mee dat jouw werk net als voorheen impact kan maken op de lezer?
“Ja, ik voel zeker druk en daar heb ik als ik heel eerlijk ben ook best last van. Het moet iets betekenen. Alle vormen van kunst zetten denk ik aan tot bewustzijnsverruiming, zowel bij de toeschouwer als bij de kunstenaar zelf. Het maken van kunst zorgt voor groei in je ontwikkeling. Het kan zelfs voor een revolutie zorgen. Die verantwoordelijkheid neemt het spelende aspect van het maakproces weg. Het gaat ten koste van het kind in mij dat moeiteloos en ontspannen creëert. Daardoor schiet ik snel in de stress, daar heb ik zeker tijdens het schrijven van dit boek last van.”
Je hebt inmiddels 142 boeken geschreven. Wat maakt dat de stress bij dit boek zo erg is?
“Het is een antwoord op een vraag. Er zijn veel verwachtingen. Mijn lezers van toen hebben gezegd: we hebben jouw boeken nodig. Met andere woorden: we hebben jou nodig. Dan moet ik wel leveren en dat vind ik best lastig. Mijn brein had zichzelf de afgelopen maanden daardoor écht geblokkeerd. Ik moest er innerlijk mee aan de slag, want het verlamde me gewoon.”
Hoe heb je die blokkade opgelost?
“Ik gebruik daarvoor de voice dialog-methode. Dat betekent dat ik in gesprek ga met het deel van mezelf dat druk op mij uitoefent, en het creatieve deel dat bezwijkt onder die druk. Begrijp me niet verkeerd: ik kan wel onder druk presteren, maar het kost me heel veel. Ik merk naar mate ik ouder word meer en meer dat het een prijs heeft. Je pleegt eigenlijk roofbouw op jezelf.
Maar mensen zijn gecompliceerde wezens. Ik heb voor het eerst sinds tijden weer een deadline – een jaar of zeven geleden heb ik met mezelf afgesproken: dat nooit meer. Maar ik heb ook ontdekt dat als ik geen deadline heb, het schrijfproces eindeloos door kan gaan. Op dat moment krijgt een ander deel van mij, de perfectionist, de overhand. Sommige schrijvers vinden dat misschien heerlijk, maar ik niet. Ik ben meer een sprinter, dus ja, een deadline heeft ook z’n voordelen. Het blijft zoeken naar een balans, dat zul je in jouw leven ook wel merken.”
Op een gegeven moment is het ook fijn om je werk bij iemand anders neer te kunnen leggen en te zeggen: kijk jij er maar even naar.
“Ja, je ziet door de bomen het bos niet meer. Ik zit nu in de fase waarin ik eigenlijk geen idee meer heb of het nou een goed boek of bagger is.”
In aantocht naar de release van haar nieuwe boek maakt Francine Oomen de Hoe overleef ik-podcast. Hierin spreekt ze twintigers en dertigers over de uitdagingen die zij ervaren in de roerige tijd waarin we leven (inclusief survivaltips natuurlijk). Luister hier!
