Zes jaar gevangenisstraf voor het tekenen van naakte vrouwenlichamen. Dat is het toekomstbeeld van de Russische kunstenaar Yulia Tsvetkova. Máár: de Amsterdamse fotograaf Bete van Meeuwen en body positivity-activist Saskia Olivieira steken daar een stokje voor. “Als je daarvoor dus zes jaar celstraf kunt krijgen, waar staan we dan eigenlijk als wereld?”
Onlangs werd Bete van Meeuwen, samen met body positivity-activist Saskia Olivieira, uitgenodigd voor een panelgesprek van Amnesty International over inclusie, activisme en (vrouwen in de) kunst. Daar waren verschillende sprekers aanwezig, waaronder één persoon uit Rusland, die het verhaal van Yulia vertelde. “Toen ik het hoorde, schrok ik natuurlijk enorm”, aldus de fotograaf. “Maar ik was er ook blij mee, want ik had er nooit eerder iets over gehoord.”
Toch wilden Van Meeuwen en Olivieira na afloop meer doen. “Want je weet gewoon dat zo’n Zoom-evenement minder mensen bereikt.” Zo kwamen ze uiteindelijk op het idee voor de fotoserie #WeAreYulia, waarvoor allerlei verschillende vrouwen op de foto zijn gezet, om te laten zien dat een lichaam gewoon een lichaam is. “Het wordt pas seksueel als je dat er zelf van maakt.”
Inmiddels is jouw Instagram-post al meer dan 24.000 keer bekeken. Ook staan er onder de hashtag #WeAreYulia ruim honderd foto’s. Maar waarom vind je het eigenlijk belangrijk om hier in Nederland aandacht aan te besteden?
“We doen het natuurlijk om aandacht te vragen voor de zaak van Yulia. Máár: ook in Nederland kun je als vrouw nog niet helemaal vrij zijn in je eigen lichaam, zonder enige ophef. Deze fotoserie staat daarom symbool voor wie je bent en wil zijn, wat je mag doen met je eigen lichaam en met wie jij dat lichaam wil delen. Vrouwen mogen het heft gewoon in eigen handen nemen.”
Wat doet het met jou als vrouwelijke kunstenaar en activist, als je het verhaal van Yulia hoort?
“Het is heel eng. De tekeningen van Yulia zijn heel simpel, helemaal niet expliciet naakt. Ze laat gewoon realistische beelden zien van hoe vrouwenlichamen eruit kunnen zien. Met striae, hangborsten, okselhaar of vetrollen. Dat vind ik juist heel goed, maar als je daarvoor dus zes jaar celstraf kunt krijgen, waar staan we dan eigenlijk als wereld? En dan kunnen mensen wel zeggen dat Rusland ver weg is en wij daar dus weinig mee te maken hebben. Maar uiteindelijk staan we allemaal met elkaar in contact. Het is niet zeker dat wat daar nu gebeurt, hier nooit zou kunnen gebeuren. Daarom denk ik dat het belangrijk is om je hierover uit te spreken, voor jezelf en voor anderen.”
Hoe staan wij er in Nederland dan voor?
“Ik zou niet willen zeggen dat het slechter gaat, maar ook hier zien we dat bijvoorbeeld abortus een onderwerp was waar de afgelopen tijd veel over gesproken moest worden. Het is dus niet zo dat wanneer je een bepaald recht hebt gewonnen, dat dat dan voor altijd zo blijft. En ik denk dat veel mensen dat vergeten.”
Want hoe belangrijk is zelfbeschikking en creatieve vrijheid voor jou?
“Heel belangrijk. Het zou heel raar zijn als je niet over je eigen lichaam mocht zeggen wat jij daarmee wilde doen. Of niet zelf mocht bepalen wat jij maakte. Dat is voor mij gewoon niet in te denken.
Daarom denk ik dat mensen veel kunnen leren van kunstenaars die zich uitspreken over maatschappelijke thema’s. Zo kan de informatie op een hele andere, laagdrempelige manier tot hun beschikking komen. Niet iedereen heeft namelijk de capaciteit om een wetenschappelijk onderzoek te begrijpen, maar bij kunst is dat voor velen veel makkelijker.”
Hoe heeft de buitenwereld gereageerd op de foto’s?
“Eigenlijk was iedereen heel positief. Anderen maken nu bijvoorbeeld ook hun eigen semi-naaktfoto om aandacht te vragen voor Yulia. En de vrouwen die mee hebben gedaan voelden zich na afloop heel zelfverzekerd over hun lichamen. Ik denk dat dat ook te maken had met het feit dat dit voor een goed doel was. Het was niet commercieel, dus het maakte niet uit hoe je lichaam eruitzag. Het ging er juist om dat ieders lichaam er mocht zijn, in welke vorm dan ook. En ik denk dat we dat nog missen in de beelden die wij dagelijks voorgeschoteld krijgen.
Heb je ook negatieve reacties ontvangen?
“Er zijn helaas wel meerdere vrouwen lastiggevallen door mannen. Ze stuurden dickpics of wezen hun ‘favoriet’ aan. Allemaal dingen waar je totaal niet op zit te wachten, want dit is juist niet waar het project om gaat. Het is niet bedoeld als iets seksueels, het is gewoon naakt. En dat het in dit geval dus komt vanuit het mannelijk perspectief, dat die mannen denken dat zij zeggenschap hebben over de vrouwelijke lichamen, bewijst dus ook mijn punt. Dat is waar het fout gaat. En wat ook heel typisch is, is dat Instagram bepaalde posts verwijderd heeft waar helemaal niets op te zien was. Het gaat onder andere om een foto van een zwarte, dikke vrouw die vrijwel helemaal bedekt was.”
Wat is volgens jou de reden dat Instagram die foto heeft verwijderd?
“Nyome Nicholas-Williams is een body positivity-activist die haar lichaam, voor sommigen, online op een seksuele manier presenteert. En zij heeft Instagram aangeklaagd, omdat ze zag dat witte, dunne lichamen veel minder snel werden verwijderd dan dikke, zwarte lichamen. Het is een vorm van onderdrukking en racisme.
En ik denk ook zeker dat dit meespeelt bij mijn post. Wat namelijk heel typisch is, is dat de foto die Instagram niet verwijderd heeft een vrouw met een Chinees uiterlijk toont waarbij je veel meer ziet dan bij de zwarte vrouw. Dus zijn zwarte lichamen dan niet mooi of goed genoeg? Ik weet niet wat de onderliggende reden is, maar ik weet wel dat het gebeurt.”
Je zei op Instagram dat de fotoserie uiteindelijk niet zo inclusief was als je had gehoopt. Wat had je willen zien?
“Ik had graag iedere persoon vertegenwoordigd gezien. Het voelt altijd stom om ze op te noemen, maar denk bijvoorbeeld iemand die non binair is, iemand die man is en iemand die in een rolstoel zit. En dan gaat het er niet om dat elk hokje wordt afgekruist, maar om het feit dat iedereen die deze fotoserie ziet, zichzelf terug kan zien.
Ik probeer daar altijd mijn best voor te doen, maar het is in dit geval dus niet helemaal gelukt. Dat wil ik uitspreken om mensen te laten weten dat ik me daar bewust van ben; en om anderen aan te sporen erop te letten. Want voor jou ziet het er misschien inclusief uit, maar voor degene die zichzelf dus niet terugziet, is het dat niet.”
Je kunt nog tot 1 januari 2021 mailen naar de openbaar aanklager in Rusland. Zie hier de voorbeeldbrief van Amnesty International.
