Na de misogynische GamerGate controverse van 2013, de verkiezing van Trump, en de algehele opkomst van Alt-Right is het niet heel verrassend dat Thierry Baudet in de afgelopen verkiezingen een behoorlijk aantal stemmen heeft behaalt. In deze serie analyseer ik Alt-Right en hun stijgende populariteit van de afgelopen jaren.
‘The Internet is just another experiment showing us more sides of us.’ Deze quote van Frank Ocean wijst ons erop dat hoewel de technologie constant vernieuwd, het menselijke aspect binnen technische innovaties altijd aanwezig blijft – hoe wij ons gedragen op een medium als het internet zegt meer over ons dan over de techniek achter het world wide web. In dit eerste segment focussen we ons daarom op memes, de internetcultuur achter Alt-Right, en kijken we hoe groepsidentiteit wordt gevormd in zowel de online als offline wereld. Dit alles doen we aan de hand van –bare with me– een cartoon kikker. Ja echt.
Alt-right is een gefragmenteerde beweging die zijn oorsprong lijkt te vinden in een internet-cultuur waar veel mensen maar weinig van begrijpen. Een internet-cultuur van 4chan, Reddit, Red Pill ideology, en memes. Heel veel memes. Het gedeelte van het web waar Alt-Right zich in bevindt wordt ook wel de manosphere genoemd, dit omdat de gebruikers grotendeels jonge, Kaukasische mannen zijn. Hoewel Baudet zich, net zoals Trump, nooit openlijk allieert met Alt-Right, zijn beide erg populair onder de demografie en zijn er duidelijke overeenkomsten te herkennen in hun politieke doelstelling.
Introducing Pepe: Van Onschuldige Cartoon naar Haat Symbool
Daarnaast flirten allebei de politici wel degelijk met de Alt-Right beweging en hun aanhang. Zo gebruikte Trump’s team bijvoorbeeld de cartoon Pepe the Frog, een cartoon die door zijn roulatie in het meme-circuit tot een symbool van white supremacy is geworden en nu officieel wordt erkend als hate symbol, tijdens zijn campagne. Later claimde ze overigens dat ze de betekenis van Pepe niet kende, maar namen ze ook niet de moeite publiekelijk afstand te doen van de betekenis —en daarmee dus ook niet van Alt-Right. Baudet ontmoette een van de belangrijkste figuren van de Alt-Right beweging voor overleg en leek ook te verwijzen naar Pepe door de kikker een prominent onderdeel te maken van zijn carnavalskostuum.
De kikker mag dan het symbool zijn van Oeteldonk, de Forum voor Democratie volgers leken de connectie met de cartoon al snel te maken: in de YouTube comments refereren ze naar Pepe of schrijven ‘Praise Kek’, een intertekstuele verwijzing naar het Koreaanse woord voor ‘lol’ en een Oud-Egyptische god die belichaamt werd door — je raadt het al— een kikker. Er is nu zelfs met ‘Cult of Kek’ een parodie religie opgericht voor Pepe/Kek en een fictief land “Kekistan” met bijbehorende vlag, een vlag die overigens vrij veel gelijkenissen vertoont met de vlag van de Nazi marine, maar dat terzijde.
Je vraagt je misschien af waarom ik nu al enige tijd over een cartoon kikker schrijf, maar zoals George Hawley in Making Sense of Alt-Right uitlegt nemen memes een belangrijke plek in binnen Alt-Right omdat ze de beweging de mogelijkheid bieden hun concepten en terminologie te verspreiden naar een publiek dat daar anders niet snel in aanraking mee zou zijn gekomen. Maar wat is een meme precies? Hoewel wij de meme voornamelijk kennen als een grappige online afbeelding met tekst die we voornamelijk op plaatsen als 9gag vinden, gebruikt media wetenschapper Limor Shifman de volgende definitie:
“(a) a group of digital items sharing common characteristics of content, form, and/or stance;
(b) that were created with awareness of each other; and
(c) were circulated, imitated, and transformed via the Internet by many users,” (Shifman)
Van belang zijn dus de gedeelde karakteristieke van memes, de actieve bijdrage van internetgebruikers aan de circulatie en adaptie van memes, en het feit dat bij het maken van memes de makers zich bewust zijn van eerder gemaakte memes en hier aan referen. Over dit laatste zegt Whitney Phillips in This is Why We Can’t Have Nice Things – Mapping the Relationship Between Online Trolling and Mainstream Culture het volgende:
“memes within the troll space compose a holistic system of meaning: memes only make sense in relation to other memes, and allow participants to speak clearly and coherently to other members of the collective while baffling those outside the affinity network” (Phillips)
Advanced Meme Warfare in een Intertekstuele Wereld
Hoe memes binnen de Alt-Right beweging ontstaan is volgens Hawley een combinatie van gecoördineerde samenwerkingen tussen de meer fanatieke Alt-Right aanhangers en een meer organische en spontane verspreiding van populaire online content. Ondanks dat dit soort acties niet het resultaat zijn van een centrale planning wil dat zeker niet zeggen dat de acties niet complex zijn. Check voor een indicatie hiervan de onderstaande quote uit Hawley’s boek:
“One anonymous Alt-Right supporter posted an article on “Advanced Meme Warfare” at the site pastebin.com.34 According to the author of the piece:
“Successful guerilla PR / Astroturfing campaigns can be broken down into 3 simple steps:
Step 1: Research
Step 2: Content Creation
Step 3: Outreach.
Considering that the witch’s [Clinton’s] side owns almost the entirety of the mainstream media, we’re going to be facing an upward battle. that said, meme magic is real and our collective effort has the power to produce some pretty incredible results. With that said, I will chop this up into sections focusing on All three of these aspects plus some additional info on maintaining online privacy/safety and keeping your identity obscure.”
The article went on to explain how to create memes using the fonts associated with the Clinton campaign, how to create dummy Twitter accounts that would attract a large number of “normie” followers, how to manipulate journalists into following fake leads, and how to do all of the above without risking the loss of anonymity (by setting up private proxy servers, for example).
These and related documents demonstrate how sophisticated the Alt-Right’s online disinformation campaign had become by the end of 2016. But even when highly complex, the Alt-Right’s online activities were not the result of any central planning. Memes spread virally, guided by the invisible hand of the Internet market. When a strategy was effective and popular, it was imitated by others.” (Hawley 86-87)
Daarnaast is het belangrijk te illustreren hoe internetcultuur op intertekstuele wijze refereert en semiotische betekenis toevoegt aan tekens, zoals in dit geval gebeurd met de befaamde kikker-cartoon Pepe. Technisch gezien gebeurd dit door decontextualisation; het verwijderen van het teken uit de originele context, en recontextualisation; het teken aanpassen en integreren zodat het past binnen een nieuwe context. Samen worden deze processen entextualisation genoemd (Leppänen et al. 114-117) In het geval van Pepe is het karakter uit de context van originele cartoon gehaald, en uiteindelijk door herhaaldelijk racistisch meme-gebruik binnen de nieuwe context van Alt-Right geplaatst. Zo’n process van Entextualisation is een belangrijke manier waarop in de online wereld sociale cohesie tussen groepen wordt gevormd aangezien het nieuwe product geproduceerd binnen de desbetreffende groep en dus in zekere zin een uniek iets is dat tussen hen wordt gedeeld. Hiermee is het een essentieel onderdeel van het online identificatie-process (Seargeant and Tagg 13).
“Taste is first and foremost distaste, disgust and visceral intolerance of the taste of others.” – Pierre Bourdieu
Net als zoals online gebruikelijk is worden in de offline wereld sociale groepen gevormd door een complex process van o.a. herkenning, identificatie/uitsluiting en (emotionele) verbinding. Socioloog Pierre Bourdieu heeft hier veel over geschreven in Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Hij stelt grof gezegd vast dat binnen sociale groepen, aka fields, bepaalde (ongeschreven) regels gelden wat betreft o.a. esthetiek, normen en waarden, gedrag, en smaak. Oftewel cultural capital. Echter, wat binnen de ene sociale groep gewaardeerd wordt kan binnen de andere groep juist tot uitsluiting leiden (Soro). Denk bijvoorbeeld aan iemand uit een dorp die naar de universiteit gaat en wordt aangekeken op zijn accent terwijl zijn manier van spreken binnen zijn geboorteplek juist voor verwantschap zorgt. Of iemand die de juiste DJs niet kent en daardoor een club niet in mag.
In Bourdieu’s termen hebben mensen die geweigerd worden bij de club niet het juiste cultural capital om zichzelf succesvol te positioneren binnen het field van de Techno subcultuur. Van belang is dat identificatie binnen een bepaalde groep wordt versterkt door het contrast tussen andere sociale groepen. “Wij hebben wel de juiste muziekkennis en horen dus vooral niet bij de groep mensen die de toegang tot de club wordt ontzegd.” Daarnaast is de waarde van cultural capital vanzelfsprekend niet gelijkwaardig tussen verschillende fields — jouw kennis over upcoming techno DJs zal je waarschijnlijk maar weinig helpen als je door wilt breken in de bankierswereld.
Online Groepsidentiteit in de Manosphere
Om terug te komen op Alt-Right en de algemene internetcultuur van de manosphere zien we dit terug wanneer zij als groep de gecodeerde entextualisation van een meme als Pepe the Frog en de bijbehorende referenties herkennen en snappen. Hierdoor wordt niet alleen hun identiteit binnen de manosphere (her)bevestigd maar sluiten ze tegelijk degene die de referentie ontgaat uit — de Chads, Stacys, en Normies van deze wereld. Media-wetenschapper Ryan Milner noemt memes daarom ook wel een ‘Lingua Franca, or a bridge language, uniting participatory online collectives’ (Phillips).
Hoe online een groeps-identiteit wordt gevormd heeft kort gezegd vrij veel weg van hoe offline groepsidentiteit tot stand komt. Een verschil is echter dat online groepen meer worden gevormd omtrent specifieke content, onderwerpen, en interesses. Offline communities zijn daarentegen vaker aan een fysieke plek gebonden (Seargeant and Tagg 12). Het is lastig om bijvoorbeeld een middelgroot dorp op te richten met alleen maar manga liefhebbers, maar een online community, zoals de manga subreddit, bevat al snel bijna 100k mensen met dezelfde interesse. Dit aspect van sociale online groepen, en het identificatie-process dat daarmee samengaat, zorgt er echter wel voor dat mensen steeds vaker vrijwel uitsluitend communiceren met mensen die grotendeels dezelfde denkwijze hebben als zijzelf. Ik denk dat het risico hiervan is dat een kritische houding naar je eigen wereldbeeld en ideologie steeds minder waarschijnlijk wordt omdat deze in de communicatie met anderen constant wordt herbevestigd, terwijl een tegengeluid op zijn tijd ook niet verkeerd is.
Het is immers toch maar een cartoon?
Een ander verschil is wellicht dat de vorming van zo’n sociale online identiteit langs een groot deel van de mensen heen gaat, simpelweg omdat ze er in hun dagelijks leven nooit mee worden geconfronteerd. Het kan dan als een verrassing komen wanneer zo’n internet subcultuur ineens in het nieuws terecht komt in samenspraak met grote veranderingen binnen de politiek. Het kan daarnaast ook lastig zijn voor buitenstaanders om te begrijpen waarom een meme als Pepe the Frog zo’n ophef veroorzaakt — het is immers toch maar een cartoon?
Door een process als entextualisation kan een simpele meme echter een teken zijn van een groter, niet meteen herkenbaar, geheel. En aangezien het geheel in dit geval een racistisch en anti-feministisch geheel betekent is het belangrijk hierop alert te zijn, of in ieder geval de media-geletterdheid voor dit soort internet-fenomenen te vergroten. Want zoals we kunnen herleiden uit de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 en de opkomst van een politieke partij als Forum voor Democratie in Nederland zijn zowel internet-cultuur als vernieuwde vormen van rechts extremistische fenomenen iets waar we in de nabije toekomst alleen maar meer mee te maken zullen krijgen.
In het volgende segment ga ik verder in op de vraag welke rol gender speelt bij Alt-Right en de rest van de manosphere a.d.h.v. het concept countermasculinity.
References:
Bourdieu, Pierre, et al. Distinction: a Social Critique of the Judgement of Taste. Routledge, Taylor & Francis Group, 2015.
Hawley, George. Making Sense of the Alt-Right. Columbia University Press.
Heikkilä Niko. “Online Antagonism of the Alt-Right in the 2016 Election.” European Journal of American Studies, no. Special Issue: Popularizing Politics: The 2016 U.S. Presidential Election, 2017.
“Introduction.” The Language of Social Media: Identity and Community on the Internet, by Philip Seargeant and Caroline Tagg, Palgrave Macmillan, 2014.
Leppänen et all., and Caroline Tagg. “Entextualization and Resemiotization as Resources for Identification in Social Media .” The Language of Social Media: Identity and Community on the Internet, edited by Philip Seargeant, Palgrave Macmillan, 2014.
Phillips, Whitney. This Is Why We Can’t Have Nice Things: Mapping the Relationship between Online Trolling and Mainstream Culture. The MIT Press, 2016.
Shifman, Limor. Memes in Digital Culture. The MIT Press, 2014.
Soro, Tommie, director. Pierre Bourdieu’s Field Theory. YouTube, YouTube, 17 June 2018, www.youtube.com/watch?v=dLfsCXVIvj0.