Samen ontwikkelden kostuumontwerper Leila El Alaoui en interdisciplinair kunstenaar Levi van Gelder de performance DJ Ötzi 2 Writes Fanfiction. Aanstaande vrijdag is deze te zien tijdens Vermeer Fest in het Rijksmuseum. Wij spreken de makers over hun relatie tot kunst, inclusiviteit in de kunstwereld en waarom men naar hun werk moet komen kijken.
Wat betekent kunst voor jullie?
Levi: “Het cliché antwoord is natuurlijk: zelfexpressie. Maar de kunstwereld is hard – er zijn weinig subsidies en er is gigantisch veel wegbezuinigd. Daardoor moet je best wel hard werken om je zelfexpressie te waarborgen. Desondanks vind ik dat kunst een heel belangrijke rol heeft in de samenleving, zeker in tijden van polarisatie. Het is een manier om verhalen op andere manieren te vertellen, waarin het niet per se gaat over het samenbrengen van feiten, maar meer over hoe je kunt speculeren over bepaalde narratieven. Je brengt een esthetische laag over iets heen, waardoor je kunt spreken over dingen zonder ze direct te hoeven benaderen.”
Leila: “Kunst is voor mij heel intuïtief. Iedereen haalt er wat anders uit als die naar een kunstwerk kijkt. Daardoor gaan de verhalen die verteld worden door middel van kunst een eigen leven leiden. Als ik iets maak of ergens naar kijk, neem ik mijn deel weer mee en dat vertel ik voort.”
Wanneer zijn jullie begonnen met het maken van kunst?
Leila: “Ik wist eigenlijk al heel jong wat ik wilde doen. Ik deed van mijn 15e tot mijn 17e mee aan Kunstbende in Gelderland. Shoutout naar hen, want zij zijn echt belangrijk voor jongeren. Daardoor wist ik namelijk zeker dat ik iets creatiefs wilde doen – het was voor mij een opstapje naar de Kunstacademie.”
Levi: “Ik ging op mijn 18e naar de HKU (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, red.) om Spatial Design te studeren. Dat wilde ik graag, omdat ik Sims-huizen bouwen heel leuk vond. Vroeger heb ik ook gedanst – en toen ik 15 was, heb ik heel veel Hunger Games-fanfiction geschreven. Maar ik heb dat destijds eigenlijk niet echt gekoppeld aan een carrière- of studiekeuze. In 2020 heb ik een master Design afgerond aan het Sandberg Instituut. Dat heeft mij heel erg geholpen om mijn ideeën te positioneren in het werkveld en te bedenken met wat voor mediavormen ik wilde werken.”
Wat inspireert jullie?
Levi: “Ik zit te denken aan TikTok. Hoe slecht het ook is voor je brein, ik zit er veel op, vooral het eerste halfuur dat ik wakker ben. Soms zie ik video’s van kinderen die bijvoorbeeld sketches doen en onbedoeld zulk goéd werk maken. Dan denk ik: als ik dit nu in een expositieruimte zou zien, zou ik dat echt heel tof vinden. Als je mensen een videocamera en een paar simpele edittools geeft, kunnen ze echt insane content maken. Dat vind ik heel inspirerend. Het jammere is alleen dat het eigenlijk de urgentie verliest als je het probeert te vertalen naar echt werk.”
Leila: “Ik ben zelf half Marokkaans, daardoor ben ik bezig met cultureel gebonden interesses vanuit mijn eigen roots. Dat vind ik fucking cringe klinken trouwens, maar ik vind het wel heel belangrijk. Het hoeft niet het hoofdthema van mijn werk te zijn, maar ik verwerk het er wel in.”
Levi: “Oh en Madame Tussauds! Ik ben echt obsessed.”
Leila: “Ja! Madame Tussauds is echt een héél inspirerende plek.”
Levi: “Het is een mooie samenkomst van al onze interesses: decor, celebrities, camp, kitsch en popcultuur.”
Hoe inclusief is de kunstwereld volgens jullie op dit moment?
Leila: “Het is eigenlijk heel simpel: ik vind het op de voorgrond inclusiever worden, maar op de achtergrond is er nog heel veel verbetering nodig. Ik denk dat dat soms wordt vergeten, omdat het nu beter lijkt te gaan.”
Levi: “Als er binnenin een organisatie alleen maar witte cis-mensen werken, blijf je als minderheidsgroep altijd slechts een agendapunt. Het is fijn dat mensen de ruimte krijgen om hun verhalen te vertellen, maar het moet dan dus wel binnen de restricties en randvoorwaarden van die witte organisaties. Daarom is het belangrijk dat er ook aan de binnenkant van die organisaties ruimte komt voor nieuwe stemmen. Dat gaat wel gebeuren, maar heel langzaam. Er zijn veel vastgeroeste mensen, die zeggen dat ze inclusiviteit belangrijk vinden, maar geen ruimte vrij willen maken.”
Leila: “Dat maakt kunst ook een beetje elitair, want uiteindelijk zijn dat wel de mensen waarbij je aan moet kloppen.”
Wat kunnen we doen om hier verandering in te brengen?
Levi: “Ik denk dat het goed is om kritisch te zijn tegenover grote organisaties – zeker in Nederland, waar transfobie, homofobie en racisme best wel stiekem kunnen zijn, in plaats van heel erg openlijk. Iemand kan iets leuk en aardig presenteren, maar waar komt het geld vandaan? Het is heel makkelijk om activistisch en inclusief te zijn, maar vervolgens gesubsidieerd te worden door bedrijven die heel slecht zijn voor bijvoorbeeld het milieu. Het is natuurlijk moeilijk om alles perfect te doen. Ik zeg ook niet dat ik dat verwacht, maar ik denk wel dat het goed is om erover na te denken.”
Leila: “Kunst wordt vaak bezocht door een elitaire groep. Ik denk dat het belangrijk is om de toegankelijkheid van plekken om kunst te zien te verbeteren, zodat het écht voor iedereen is. In theater worden nu bijvoorbeeld veel stukken gemaakt over racisme en queer zijn. Dat is heel belangrijk, maar dan kijk je vervolgens in de zaal en is het publiek toch voornamelijk oud en wit. Ik denk dat daar veel te winnen valt.”
Levi: “Sommige organisaties spreken bijvoorbeeld over ‘doelgroepen’. Wie willen we dat de bezoekers zijn? Maar eigenlijk moet je willen géven aan de mensen, teruggeven aan community’s. En dat begrip is er denk ik pas als mensen uit die community’s echt betrokken worden op de achtergrond. Het kiezen van een doelgroep is eenrichtingsverkeer, dat werkt niet.
En soms is het ook gewoon zo simpel als: zit er ondertiteling onder je video? Is je venue rolstoeltoegankelijk? Dat zijn structurele dingen die héél belangrijk zijn, maar toch niet zo populair. Inclusiviteit wordt alleen gehandhaafd als het goed uitkomt of als het op social media goed werkt. Maar je moet juist aan de frontlinie staan, omdat je het belangrijk vindt.”
Jullie hebben samen de performance DJ Ötzi 2 Writes Fanfiction ontwikkeld, die te zien zal zijn tijdens Vermeer Fest in het Rijksmuseum. Kunnen jullie een tipje van de sluier geven over wat we kunnen verwachten?
Levi: “Ötzi is een mummy die in een koelcel ligt in een archeologisch museum. Sinds hij in 1991 gevonden is, is ‘ie ontworpen aan allerlei wetenschappelijk onderzoek. Er zijn daardoor allerlei verhalen gecreëerd over zijn prehistorische leven eruit gezien zou hebben. Maar dat is natuurlijk slechts een fractie van hoe het daadwerkelijk was. Het narratief dat er uiteindelijk uit is gekomen, is slechts een uitvergroting van de weinige data die ze konden vinden. Dat is misschien ook wel de speculatieve natuur van kunst.
Een symbool als de prehistorische mens omvat ongelooflijk veel waarde over hoe wij onszelf vandaag de dag zien als mens. Daarom is het dus ook belangrijk om zo’n symbool te queeren, om de heteronormativiteit te doorbreken. Uiteindelijk gaat het dus over het hervertellen van het verhaal van een prehistorische mummy – op de meest camp, belachelijke, absurdistische manier mogelijk. En wie weet was Ötzi wel queer, we don’t know.”
