Hoe inclusief is de kunstwereld nu? En wat moet nu eens ècht veranderen? Wij gaan erover in gesprek met de mensen die hier middenin zitten: van kunstenaars, directeuren, conservatoren tot galeriehouders. Deze week: oprichter van Studio Balsem, Rubiah Balsem!
TTM: Hii, Rubiah! Jij bent pleitbezorger voor inclusieve en diverse kunst- en cultuurecosystemen waar niet-westerse perspectieven even gewaardeerd worden. Met Studio Balsem stimuleer je creatief ondernemerschap, leiderschap en projecten. Creativiteit en kunst is een rode draad in jouw werk, maar wat betekent kunst voor jou?
R: Kunst is in eerste instantie een manier waarop we uitdrukking geven aan onze belevingswereld en hoe we daarop reflecteren. Het is daarnaast een expressie van onze
creativiteitskracht, van ons menszijn in al haar aspecten, vooral in dit tijdperk waarbij kunstmatige intelligentie opkomt, is kunst een belangrijk onderwerp. Kunst is ook de plek waar verschillende culturen samenkomen en proberen te begrijpen. Bovendien is het voor mij een belangrijk medium waarin we ruimte krijgen om iedere vorm van democratische denken een plek te geven. Ik besef steeds meer hoe gezegend wij zijn hier in het Westen, met de vrijheid en ruimte om onze gedachte en expressie te uiten.
Nieuwsgierigheid is daarbij een belangrijk onderdeel in de kunst, waar wij in het Westen niet altijd bij stilstaan hoe essentieel het is voor onze persoonsvorming. De ruimte die we krijgen om een nieuwsgierig mens te mogen zijn, is voor mij verbonden aan het democratisch denken. We zouden dit meer moeten omarmen omdat het niet overal vanzelfsprekend is. In vele dictaturen is nieuwsgierigheid immers verboden, en daarmee kunst, vooral voor vrouwen en LGBTQIA+ personen. Ik denk dat men pas beseft hoe belangrijk kunst is wanneer je kunst wegneemt uit het leven. Je houdt dan niets meer over van de ziel van een samenleving of cultuur. Zo belangrijk is kunst.
TTM: Wanneer kwam je in aanraking met kunst?
R: Ik heb een rijke culturele opvoeding gehad van Suriname, Indonesië, Frankrijk en Nederland waar ik ben opgegroeid. Van kinds af aan ben ik blootgesteld aan verschillende vormen van kunst, zoals opera, toneel, muziek, beeldende kunst, fotografie en literatuur. Mijn oudtante, Narda Vleming, was met name in onze familie de kunstenaar die graag haar kunst met ons wilde delen en laten zien. Zij was actief in de kunstwereld van Parijs en had daar haar galerie opgezet. Later richtte ze zich op haar carrière als operazangeres en actrice. Ze wilde ook een entree maken in de modewereld en kreeg daarbij hulp van Eva Besnyö, die portretten van haar maakte. Deze portretten zijn te vinden in de collecties van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Mijn oudtante werd altijd omringd door kunstenaars en nam haar kunstwereld overal mee naartoe. Als kind bezochten we haar elke zomer in Frankrijk en dat was altijd een groot feest. In plaats van een knutseltafel had ze een plek in de woonkamer, die ik haar atelier noemde, waar we bijvoorbeeld glasplaten mochten graveren. Tijdens het diner zaten we met z’n allen aan lange tafels en tekenden of schilderden we al etend gezamenlijk een kunstwerk op het tafelkleed. Het werd een mengeling van ieders creativiteit. Voor mij was het een kennismaking met de manier van denken en leven als kunstenaar. Haar wereld was een plek om je nieuwsgierigheid en zelfexpressie te ontdekken.
TTM: Zeven jaar geleden heb je Studio Balsem opgericht. Wat is de missie van Studio
Balsem?
R: De missie van Studio Balsem is om de culturele infrastructuur en ecosysteem toegankelijker te maken, voorbij het exclusieve karakter en de ‘white cubes’. Daarvoor verricht ik veel onderzoek naar hoe kunst en cultuur in verschillende culturen worden beleefd en een onderdeel vormen van de samenleving. Uiteindelijk houdt iedereen van kunst, maar het is de kunst om te weten hoe. Daarnaast is de manier waarop we kunst beleven in de ‘white cubes’ te beperkend. Mensen willen zich bijvoorbeeld primair zintuigelijk tot kunst kunnen verhouden en begrijpen. We mogen de kunst bijvoorbeeld niet aanraken of ruiken, omdat er afstand gehouden moet worden. Dit wil ik graag veranderen. Kunst hoeft niet alleen verbonden te zijn aan musea en culturele instellingen, maar juist ook aan de tussenruimtes van de stad en daarbuiten.
TTM: Waarom is het zo belangrijk dat creativiteit terugkomt in het landschap?
R: Het gaat niet alleen om creativiteit. Ik denk vooral dat we in het landschap ruimte moeten bieden om te kunnen verbeelden. Verbeeldingskracht draagt bij aan inspiratie, maar ook aan het welzijn van mensen. De kleuren en de materialen die we in ons landschap zien, dragen bij aan hoe we ons voelen en hoe we ons verhouden tot onze samenleving en omgeving. Als sociaal architect houd ik me met Studio Balsem bezig met het vormgeven van het menselijke landschap en geven wij ruimte aan de gemeenschap, zowel in beeld als in taal. Kunst speelt daarbij een belangrijke rol om onze omgeving zo in te richten dat het ten goede komt aan ons welzijn, bijvoorbeeld door kunst te integreren in het landschap. Denk daarbij aan het toevoegen van sociale structuren, ook wel het menselijk weefsel genoemd. Traditioneel gezien is de kunstwereld vooral gericht op de ‘stenen’, de instituten zoals de musea en culturele instellingen. Maar instituten en de stad worden geboren in onze gedachten en worden uiteindelijk gemaakt door mensen. Het is net zoals met een huis dat pas een ‘thuis’ wordt door de mensen die er wonen.
TTM: Wat was jouw drijfveer om Studio Balsem op te richten?
R: Mijn drijfveer komt voort uit mijn liefde voor kunst en cultuur. Ik heb eigenlijk een juridische en zakelijke achtergrond. Die wereld gaat ervan uit dat ons lichaam en geest van elkaar gescheiden zijn. De ratio is dominant in onze manier van denken en manier van handelen in de westerse wereld. Dit zie je terug in hoe wij onze samenleving en organisaties inrichten. Daarin mis ik de verbeeldingskracht, de emotie en het gevoel die gelijkwaardig zijn aan het denken. Van kinds af aan stel ik vragen bij alles. ‘Waarom hebben we de samenleving op deze manier vormgegeven?’, ‘Waarom functioneren wij zo in deze samenleving?’. Ik ben iemand die buiten de kaders denkt, waardoor ik de ruimte neem om te herdefiniëren en te reflecteren. Ik ben bewust bezig met het vormgeven van mijn directe omgeving en probeer niet te denken vanuit vanzelfsprekend perspectieven. En deze mentaliteit wil ik meegeven in mijn leiderschap en aan andere organisaties.
TTM: Heb je nog dromen die je graag wilt behalen in de toekomst?
R: Ik heb een droom die ik vooral koester voor de Westerse wereld waarin ik leef. Die droom is dat vrouwelijke kunstenaars en kunstenaars met diverse culturele achtergronden, die in het verleden nooit een plek hebben gekregen of onvoldoende erkenning hebben gekregen in de kunstgeschiedenis, alsnog een gelijkwaardig podium en erkenning krijgen. Ik zou daar graag een bijdrage aan willen leveren door een platform te bieden in welke vorm dan ook, bijvoorbeeld een museum zonder muren.
TTM: Heb je een bepaalde kunstenaar waarvan je denkt die meer waardering verdient?
R: Ik gun vooral alle kunstenaars die Nederland rijk is meer erkenning en waardering. Naar mij mening wordt hun positie nog steeds ondergewaardeerd. En in het bijzonder, de kunstenaars die niet de gebruikelijke gebaande paden hebben bewandeld, zoals de weg van de academies, verdienen een plek in de kunstwereld. Het is tijd dat we met elkaar het gesprek voeren over wat ‘kwaliteit’ is en vandaag de dag betekent. Ik hoop vooral op meer verbinding en betekenis.
Wil je op de hoogte blijven van Rubiah? Volg haar dan zeker op Instagram!
